Voor zover we kunnen nagaan is J.Y. Simpson uit Edinburgh (1872)
de eerste arts die bericht over het gebruik van onderdruk om weefsel
uit de uterus te verkrijgen. Hij gebruikte daarvoor een grote
injectiespuit. Een dergelijke spuit werd door de Rus E. Bykov aan een
dunne canule bevestigd waardoor hij "vocht" opzoog uit de uterus van
vrouwen lijdend aan menstruatiestoornissen. Zijn publikatie stamt uit
1927 en men zou hem daarmee tot " vader" van de overtijdbehandeling
kunnen bestempelen.
Emil Novak ontwikkelde in 1935 in Baltimore de eerste elektrische
pomp voor zuigcurettage, zodat het duidelijk onjuist is dat deze
techniek een Chinese vinding zou zijn, zoals vaak wordt vermeld. De
publikaties van Yuantai en Xianzhen Wu (1958) in het Chinese tijdschrift voor
obstetrie en gynaecologie [klik hier]werden in het westen niet opgemerkt. Pas
toen E.I. Melks op het XIe Algemene Sovjet Congres voor Gynaecologie
(Moskou 1963) verwees naar hun publikaties verspreidde de kennis van
de zuigtechniek zich wereldwijd. Dorrothea Kerslake introduceerde de methode in Amerika waar Harvey Karman in 1970 de procedure verbeterde door de doorzichtige plastic "Karman Canula" te ontwikkleen
De situatie in Nederland, waar abortus arte provocatus tot 1981
officieel verboden was, maakte toepassing van de nieuwe techniek pas
in een laat stadium mogelijk. Een goed beeld over de ontwikkelingen
rond abortus en anticonceptie in ons land tot schetst
Ketting in zijn boek " Van
misdrijf tot hulpverlening."(1-1-'78)
Toen in Zweden, Oost-Europa en Engeland zuigcurettage al
veelvuldig werd toegepast,prefereerden de Nederlandse gynaecologen
nog de klassieke curettage. Het eerste apparaat, door Mevrouw S.
Damstra-Wijmenga meegebracht uit Joegoslavie, werd door Prof. G.J.
Kloosterman in Amsterdam getest in 1968. De huisarts Ch. N. Schlebaum*)begon in maart 1970 in Den Haag te werken met apparatuur die door de
psychiater C.T. van Schaik**) uit Amerika was meegenomen. Dr. F. Wong***),
eveneens huisarts, startte in datzelfde jaar een polikliniek - de nog
steeds bestaande polikliniek "Oosterpark" - in Amsterdam. Spoedig
daarop volgde de opening van poliklinieken in Arnhem, Beverwijk en
Rotterdam.
Het pleit voor de veiligheid van de methode (én de
voorzichtigheid en handigheid van de eerste aborterende artsen) dat
er in die beginperiode geen enkel ernstig ongeval plaatsvond. (en dat
in een tijd dat geen echografie voorhanden was om de exacte
zwang.duur te bepalen!) In het prille begin van de poliklinische
abortuspraktijk had immers niemand ervaring; na een twintigtal
ingrepen onder supervisie begon men zelfstandig te werken. Vooral Dr.
Frans Wong heeft in die moeilijke begintijd vele artsen belangeloos
opgeleid.
Zonder te veel in details te treden kan men stellen dat de
poliklinische zuigcurettage in ons land qua chirurgische procedure
technisch steeds verder vereenvoudigd is. Aanvankelijk werd gewerkt
met apparatuur die werd aangedreven door samengeperste lucht (Aga).
Later werd deze vervangen door elektrische pompen, meestal van
Amerikaanse makelij (Berkeley). Het overige instrumentarium en de
additionele farmacotherapie werden vereenvoudigd en geleidelijk
verbeterd. Ter verduidelijking diene, dat de ingrepen in de
poliklinieken verricht werden door niet-gynaecologen, meestal
huisartsen, in scherp contrast met hetgeen in het buitenland
gebruikelijk was. Deze huisartsen moesten beginnen zonder de ervaring
enrichtlijnen van anderen. Dit "schone-lei-effect", gecombineerd met
idealistisch elan en het vroeg ontstaan van intercollegiaal overleg
binnen de Medische Commissie van "Stimezo Nederland", leidde tot een
nieuw (sub-)specialisme.
Leek het aanvankelijk op een "hoe-meer-hoe-beter" - behandeling,
na verloop van tijd werd alle franje verwijderd, en veelal overbodige
medicatie (zoals anxiolytica, analgetica, antispasmodica, antibiotica
en antiëmetica) weggelaten. Waarom het zo lang geduurd heeft
voor (in 1977) lokale verdoving werd ingevoerd, is niet eenvoudig te
verklaren. Veel artsen meenden dat de behandeling maar zo kort duurde
("even-de-tanden-op-elkaar- mevrouwtje"), dat verdoving overbodig
was.
Anderen beschouwden de ingreep als weinig pijnlijk of meenden dat
toedienen van lokale verdovingsmiddelen extra risico inhield. De
artsen die toch met lokale anesthesie experimenteerden werden vaak
sceptisch door hetmoeilijk te beoordelen en sterk wisselende resultaat van hun pogingen.
*) Drs Charles Schlebaum. Onverschrokken abortuspionier. Werkte in de 70er jaren in den Haag en later in Beek (Zuid Limburg). Daarna in Zuid Afrika en Oostenrijk. Hij maakte het eerste computerprogramma voor de abortuspraktijk.
**) Dr C.T. (Kees) van Schaik, Psychiater, abortuspionier en voorvechter voor de legalisatie van Abortus. Hij gaf onder meer de aanzet tot oprichting van STIMEZO. (Stichting Medische Zwangerschapsonderbreking) die in de beginjaren een overkoepelende en een belangrijke structurerende invloed had op de hulpverlening.
***) Dr Frans Wong, Erelid van het NGvA, heeft in de eerste jaren tal van artsen opgeleid . Hij voerde een vaak verbeten strijd met de tegenstanders van abortus in Amsterdam en publiceerde over zijn leven in: "Engeltjesmaker" (1996) Hij overleed op 80-jarige leeftijd in 2008.
literatuur:
laatste revisie voorjaar 2014